17-07-2012: Salderen of terugleververgoeding

Wanneer u zelf stroom opwekt met zonnepanelen, mag u deze 'salderen' en wanneer u meer stroom opwekt dan u verbruikt, krijgt u over het deel met overcapaciteit een "terugleververgoeding". Om de terugverdientijd van zonnepanelen te kunnen berekenen, is de exacte waarde van deze twee regelingen van groot belang. Voor veel particulieren is daar onduidelijkheid over en daarom heb ik maar eens contact opgenomen met een aantal energieleveranciers. Indien u geïnteresseerd bent in de resultaten, lees dan verder over mijn kleinschalige onderzoek.

Stel dat op uw energierekening de prijs per kWh als volgt is berekend:

Stroomprijs: € 0,08

Energiebelasting: € 0,11

BTW: € 0,04

Totaal € 0,23

Verder betaalt u vastrecht (administratiekosten): € 25,37 (per dag inclusief BTW € 0,07).

U besluit om zonnepanelen te kopen, wat bespaart u dan precies?

Salderen:

Indien u één of meerdere zonnepanelen heeft aangeschaft en geïnstalleerd op uw eigen dak, dan produceren de zonnepanelen in de winter minder dan u verbruikt en in de zomer juist meer. In de winter gebruikt u dus stroom van het net en in de zomer levert u terug aan het net. De ingekochte (grijze)stroom wordt vervolgens verminderd met de hoeveelheid geproduceerde (en op het net ingevoede) zonnestroom. De opwek van zonnestroom resulteert in een lagere energierekening waaruit de investering in zonnepanelen wordt terugbetaald. Dit wordt salderen genoemd.

Per saldo betaalt u dan namelijk niet voor de geleverde energie en bespaart u daarmee de stroomprijs inclusief de energiebelasting en de BTW. U bespaart dus per kWh € 0,23. Indien u minder produceert dan dat u verbruikt, dan staat op uw jaarrekening alleen het verschil genoemd en daar betaalt u de gebruikelijke € 0,23 per kWh voor.

Limiet voor salderen:

Als er meer dan 5.000 kWh wordt teruggeleverd, dan vervalt volgens de regelgeving het recht tot salderen en ontvangt de opwekker over het deel met overcapaciteit slechts de terugleververgoeding die de energieleverancier aanbiedt. Het hanteren van deze limiet is echter niet verplicht en op het moment van schrijven van deze blog kan o.a. bij de energieleveranciers Trianel en Greenchoice onbeperkt worden gesaldeerd.

Terugleververgoeding:

Indien u meer produceert dan dat u verbruikt, dan krijgt u over het gedeelte dat u extra produceert, een terugleververgoeding. De terugleververgoeding is de stroomprijs inclusief BTW. Per kWh dus € 0,08 + 21% = € 0,095 (nu nog 19%, maar vanaf 1 oktober 2012 21%)

Vastrecht bij terugleververgoeding:

De klant zal meer administratiekosten (vastrecht) moeten gaan betalen en dit zal op de jaarrekening achteraf worden verrekend:

- Bij grote klanten is dat maximaal € 12,50 per maand.

- Kleine klanten zullen veel minder dan € 12,50 per maand administratiekosten hoeven te betalen, maar het zal voor de meeste particulieren toch een verdubbeling van de normale administratiekosten kosten kunnen betekenen.

Terugleververgoeding inclusief energiebelasting en BTW:

Uiteraard fluctueert de productie jaarlijks. In het ene jaar zijn er meer zonne-uren dan in het andere. Er zijn energieleveranciers die een margeregel hanteren om te voorkomen dat u in de jaren dat u minder produceert dan dat u verbruikt, wel energiebelasting en BTW betaalt, maar deze belasting in de jaren dat u meer produceert, niet terugkrijgt.

De margeregel bij Greenchoice houdt in dat u maximaal 1000 kWh per jaar per nota netto meer mag terugleveren dan u verbruikt en daarvoor de terugleververgoeding krijgt inclusief de energiebelasting en BTW (dus € 0,23). Deze margeregel geldt alleen als u een digitale meter heeft.

Slotopmerkingen:

- Als u saldeert of teruglevert, heeft dat geen consequenties voor "Teruggave energiebelasting" en de "Netbeheerskosten".

- Salderen en terugleververgoeding zijn twee regelingen van de overheid. Om de terugverdientijd te berekenen, adviseer ik u om van de bestaande regelgeving uit te gaan. Als de regelingen verdwijnen, dan zal er wellicht weer een andere regeling voor terugkomen. Zekerheid is er niet, maar anders is de terugverdientijd onmogelijk te berekenen.

Eindconclusie:

Wanneer u zelf stroom opwekt met zonnepanelen en meer stroom opwekt dan u verbruikt, kunt u het beste overstappen naar een energieleveranciers die een margeregel hanteert. Als u meer dan 1000 kWh per jaar teruglevert, dan lijkt mij een vergoeding van € 0,095 niet rendabel en wordt de terugverdientijd voor het deel met overcapaciteit ruim tweemaal zolang (in vergelijking met salderen).

13-05-2012: Lucht-Warmtepomp is een betere keuze

Ook de installateur blijkt tot dezelfde conclusie te zijn gekomen als mijn harde conclusie van blog op 11 mei 2012. Zij verkopen en adviseren nu een ander type warmwatersysteem dan bij mij thuis is geïnstalleerd. Hun ideale oplossing is nu een Lucht-Warmtepomp in combinatie met zonnepanelen. De zonnepanelen dienen daarbij niet alleen voor het dagelijkse gebruik van elektrische apparaten, maar ook voor het elektriciteit verbruik van de Lucht-Warmtepomp.

Stel, u heeft een gemiddeld jaarverbruik van 3.000 kWh aan elektriciteit en 1600 m3 gasverbruik door een CV. Uw energierekening is dan ongeveer € 1.600 per jaar. Gezien het gasverbruik adviseert de leverancier dan de CV-ketel te vervangen door een Lucht-Warmtepomp type WC06, tot 50gr., gasverbruik 1300 m3 tot 1850 m3 met boiler van 300 liter. Uitgangspunt is een COP van 5,26 (Kiwa verklaring WC13).

De Lucht-Warmtepomp pompt warm water rechtstreeks door uw radiatoren en er is geen buffervat voor CV-water nodig. Kraanwater dient wel in een boiler via een spiraal worden opgewarmd en voor een standaard huishouden moet een boiler van 300 liter voldoende zijn. Zo heeft u dan dus het hele jaar een warm huis en voldoende warm kraanwater zonder verbruik van gas. In de wintermaanden kost dit wel meer elektriciteit, maar die wordt in de zomermaanden door uw zonnepanelen opgewekt. Dat de zon in de koude wintermaanden minder schijnt, is dus voor dit systeem geen spelbreker.

De Lucht-Warmtepomp heeft een gemiddeld jaarverbruik van 2.500 kWh en aangezien gesteld is dat u 3.000 kWh zelf verbruikt, dient u 5.500 kWh aan elektriciteit op te wekken via zonnepanelen om geheel onafhankelijk te worden van uw energieleverancier. Een set van 33 zonnepanelen van 195 Wp (afmeting per stuk is 1,58 m x 0,81 m) levert gemiddeld 5.500 KWh per jaar op, maar u moet uiteraard daar dan wel voldoende dakoppervlakte voor hebben. Een goede tool om zonnepanelen te vergelijken is de App Solar Consult en om de terugverdientijd van zonnepanelen te berekenen is de App Solar ROI ideaal.

Het doel van dit systeem is om op een jaarrekening van 0 euro uit te komen. U bespaart dan dus € 1.600 per jaar en bij een aanname van de prijsstijging van 8,5% per jaar, heeft u na 10 jaar € 24.000 bespaard.

De kosten voor dit gehele systeem - op het moment van schrijven van deze blog - is bij mijn installateur € 24.000 inclusief installatie en BTW. U bent dan volledig onafhankelijk van uw energieleverancier en prijsstijgingen van energie en de investering is binnen 10 jaar terugverdiend.

Als ik opnieuw een dergelijk project zou starten, zou dit systeem mijn keuze zijn.

11-05-2012: Zonnecollectoren onvoldoende rendabel

In 2010 was de doelstelling om mijn energierekening te halveren en die doelstelling is gehaald. Dit kwam met name vanwege een aantal goede besparende aanpassingen in ons huis en de investering van € 16.000 aan zonnepanelen.

De investering van € 16.000 op een warmwatersysteem voldoet helaas nog steeds niet aan de verwachtingen. De installateur heeft het eerste half jaar gratis een aantal verbeteringen aangebracht aan het warmwatersysteem en op tot 12 mei 2011 hebben we wederom de meterstanden bijgehouden. Na een jaar is het resultaat dat er maar 600 m3 gas en dus € 500 is bespaard.

Uit onderstaande fictieve jaarrekening - die ik een jaar na de laatste verbeteringen van de installateur heb opgesteld - moet ik helaas concluderen dat de investering van de zonnecollectoren en CV-Haard niet voldoende rendabel is geweest. Rekening houdend dat de gasprijs met 8,5% per jaar omhoog gaat, heb ik pas na 16 jaar mijn investering terugverdiend.

De conclusie is hard en ik moet de resultaten van de DBE nog afwachten (zie blog 20-11-2012). De zonnecollectoren blijken tot nu toe in de lente en herfst wel rendabel te zijn, maar in de zomer heb je niks aan een buffervat met warm CV-water. Warm kraanwater is natuurlijk dan wel prima, maar de vraag is of dat voldoende rendabel is. De boosdoener is vooral de koude winter tijdens bewolking, regen en sneeuw, waarbij de CV-ketel overuren moet maken om het huis warm te krijgen. Het meeste van het totale gasverbruik vindt plaats in deze koude maanden. Wellicht had ik meer mijn CV-Haard moeten gebruiken, maar als je buiten de deur de kost moet verdienen, dan lukt het in de praktijk niet om dagelijks hout te stoken. De conclusie is pijnlijk, maar beter kan ik het niet maken.

Wellicht vraagt u zich af of ik er spijt van heb? Het antwoord is ja en nee. Op zich is het een leuk en interessant project geweest en heb ik er veel van geleerd. Hopelijk hebben ook andere mensen er iets aan als ze deze blog lezen en levert op die manier mijn ervaring een bijdrage aan een schoner milieu. Daarnaast blijf ik het fikkie stoken in de CV-Haard leuk vinden en als ik het buffervat tot boven de 60° stook, dan bespaar ik daadwerkelijk gas. In financieel opzicht heeft het warmwatersysteem echter niet voldaan aan de verwachting om de investering binnen 8 jaar terug te verdienen.

Na 1,5 jaar gebruik is mijn advies aan een ieder die een dergelijk warmwatersysteem wil aanschaffen: Als je het leuk vindt en de tijd hebt om in een CV-Haard hout te verbranden, dan is de combinatie van CV-Haard, zonnecollectoren en boiler interessant, maar je moet wel 16 jaar geduld hebben om het terug te verdienen.

13-01-2012: Meetwaarden volgens CertiQ

Wij hebben een bruto-productiemeter in de meterkast hangen en vandaag viel het overzicht van CertiQ in de bus. Ons systeem van 5.040 WP zou in Nederland bij optimale omstandigheden 90% van het aantal WP opleveren. Dat zou dus 4.536 kWh per jaar moeten zijn.

De leverancier had aangegeven dat onze zonnepanelen vanwege de lage hellingshoek (23° i.p.v. 36°) en de oriëntatie naar ZZO ons 86% van het aantal WP zou moeten opleveren. In 2011 heeft het systeem volgens CertiQ echter 4.488 kWh opgeleverd en dat is 89% van 5.040 WP.

Vanwege de zonnepanelen hebben we in 2011 dus 4.488 kWh X € 0,2133 per kWh = € 957 bespaard en het is dus een top jaar geweest!

Het rendement van de zonnepanelen is dus € 957 op jaarbasis op een investering in 2010 van € 16.000 (excl. subsidie) en dit is dus een rendement van 6%. Geen enkele spaarbank geeft mij zoveel rente! Overigens betaal je voor 5.040 WP in 2012 nog maar € 12.000 en dan zou het rendement zelfs 8% zijn.

Vergeleken 2009 hebben we ook nog eens 1.146 kWh uur extra bespaard door de de hotfill van vaatwasser en wasmachine en vanwege andere besparingen zoals het verwijderen van het aquarium en de elektrische keukenboiler onder de wastafel.

Overigens hebben we de bruto-productiemeter nodig omdat via het overzicht met meetwaarden mijn subsidie wordt berekend. Wij hadden nog het geluk dat we in 2010 met de nationale subsidieregeling mee konden doen en we ontvangen sinds eind 2010 gedurende 15 jaar maandelijks € 41. Deze regeling is voor particulieren nu afgeschaft, maar wat veel mensen niet weten is dat er 174 gemeentes in Nederland zijn die voor hun inwoners nog wel regelingen hebben.

Zie www.energiesubsidiewijzer.nl om te kijken of uw woonplaats in aanmerking komt voor subsidie.

06-01-2012: Prijsstijging energie 2011

In mijn vorige blog had ik al een jaarafrekening opgesteld met de tarieven van 2010. Vandaag zat de rekening van Greenchoice daadwerkelijk in de brievenbus. Onder de streep staat een bedrag van € 1.929. Alle getallen kloppen met mijn vorige blog alleen de energieprijs is 3,6% gestegen. Op zich valt dat mee, want de laatste 10 jaar zijn de prijzen met 8,5% per jaar gestegen.

Hieronder een overzicht van de stijgingen per onderwerp:

Conclusie is dat de prijs voor stroom vrijwel gelijk is gebleven (0,7% gedaald) en vooral de prijs van gas is gestegen (5,8%).

09-12-2011: Jaarrekening meer dan gehalveerd

Op 9 december 2010 heb ik van mijn energieleverancier een jaarrekening ontvangen. Het jaar is nu voorbij en ik heb mijn meterstanden via hun website doorgegeven.

Als ik de werkelijke factuur krijg - met tarieven van dit jaar inclusief prijsstijging - zal ik deze publiceren. In afwachting van deze rekening heb ik al zelf een jaarrekening opgesteld met de tarieven van 2010:


Ik heb mijn doel om mijn energierekening van 2009 te halveren (was € 4.000 en is nu € 1.862) dus ruim gehaald.

Onderstaande grafiek heb ik van "Mijn site" van mijn energieleverancier gehaald:

Ik ben bij deze energieleverancier sinds 1-10-2008 aangesloten, dus dat verklaard het lage verbruik in 2008. Sinds oktober 2010 heb ik zonnepanelen, dus dat verklaard de daling in 2010.

In 2009 was mijn voorschot € 350 per maand, dit jaar is dat € 160.

20-11-2011: Dynamic Boost Effect (DBE)

Mijn zonne-energiesysteem bleek afgelopen winter het buffervat op te warmen naar een gemiddelde temperatuur tussen 35°C en 40°C. Met mijn CV-Haard kon ik de temperatuur ophogen naar boven de 60°C, maar daar had ik niet dagelijks tijd voor.

Toen het midden in de winter buiten vroor, moest het zonverwarmde water door mijn CV-Ketel naar 85°C worden naverwarmd om het in de woonkamer warm genoeg te krijgen. Ik heb met die instelling van mijn CV-Ketel geëxperimenteerd, maar met minder dan 85°C kreeg ik het in de huiskamer niet warm genoeg.

Een logische oplossing zou grotere radiatoren kunnen zijn, zodat dan een lagere watertemperatuur noodzakelijk is. In mijn zoektocht naar een oplossing kwam ik van Jaga de Low-H2O radiator tegen. Het is een radiator met een combinatie van een koper-aluminium warmtewisselaar en een Dynamic Boost Effect (DBE). Dit geeft tot 3 maal meer warmte dan een gewone radiator met dezelfde afmetingen.
 M.n. de opwarmtijd is veel korter en de warmte-afgifte is sneller en efficiënter.

De verbruikskosten van de DBE set is minder dan 1 Euro per jaar (uitgaande van een set met één unit en vier cycli van 15 minuten per dag).

Ik ben op zoek gegaan naar twee losse sets van 2 units per set voor twee van mijn huidige Jaga radiatoren. Ze zijn voor 225 per set te koop internet. Voor dezelfde prijs zijn ook "DBE Pro" sets te koop, waar je in winter mee kan verwarmen en ook nog in de zomer mee kan koelen. In dat geval moet je echter wel een warmtepomp hebben en moet er extra worden geïnvesteerd in het systeem om koud water door de radiatoren te laten stromen. Aangezien de prijs van DBE en DBE Pro hetzelfde is en ik voorbereid wil zijn op de toekomst, heb ik twee DBE Pro sets van twee units besteld en op twee radiatoren gemonteerd. Wellicht wordt er ooit nog een keer een warmtepomp toegevoegd aan ons systeem.

Op pagina 76 en 77 van de catalogus van Jaga staat extra informatie.

31-10-2011: Een jaar energieverbruikmeters

Een jaar geleden heb ik energieverbruikmeters geplaatst tussen vijf elektrische apparaten. Ik had daarvoor al een elektrische warm water boiler onder de keukenwastafel verwijderd en het aquarium is ook inmiddels verkocht. Het verbruik van het waterbed valt erg tegen, maar het verbruik van de wasmachine valt me erg mee.

Jammer dat ik geen vergelijkingsmateriaal heb zonder de hotfill van de vaatwasser en wasmachine. Ik had die energieverbruikmeters een jaar eerder moeten kopen. Ik raad ze iedereen aan, want het geeft meer inzicht in het verbruik van de apparaten afzonderlijk. De meters zijn bij de bouwmarkten minder dan 10 Euro.


Als het mooi weer is, gebruiken we de droger nu veel minder en hangen we de was buiten (vandaar maar 47 euro). Verder zouden we de vaatwasser en wasmachine wel nog meer 's nacht moeten gaan gebruiken.

31-10-2011: Meterstanden na één jaar

Vandaag liggen de panelen er een jaar op (gemeten sinds 31-10-2010) en zouden 4500 kWh per jaar moeten opleveren. De resultaten van onderstaand overzicht zijn echter veel beter, want vergeleken 2009 hebben we zelfs bijna 6000 kWh bespaard. Dat komt dus niet alleen door de panelen, maar door de investering letten we ook op het energieverbruik. Niet alleen dagelijks, maar ook is het aquarium en de elektrische keukenboiler onder de wastafel afgevoerd. Ook de hotfill van vaatwasser en wasmachine zal geholpen hebben. Het maakt mij niet uit waardoor het komt, maar die energierekening zal ruim worden gehalveerd.

Ook die gasrekening beloofd veel goeds. Sinds 12 mei 2011 hebben we maar 158 m3 gas verbruikt en dat was 2575 m3 in 2009. Nu was het natuurlijk wel zomer, dus we moeten dat dus nog maar even afwachten.

31-10-2011: Hellingshoek zonnepanelen plat dak

Vorige week had ik een gesprek met een buurman waarom mijn panelen niet in een hellingshoek van 36 graden staan. Dat is toch de ideale hoek voor zonnepanelen in Nederland?

Tja, maar op een plat dak moest ik dan elke rij panelen op een afstand van 4,39 m van elkaar laten opstellen. Anders zouden ze in de winter in elkaars schaduw staan. Ik had maar 2,5 m plaats voor schaduw en wilde de rijen panelen met niet meer dan die afstand van elkaar plaatsen (anders kon ik geen 18 zonnepanelen plaatsen). Zo kwamen wij uit op een hoek van ongeveer 20 graden:



Volgens het onderstaande plaatje geeft een hellingshoek van 20 graden een verlies van 4%. Aangezien mijn panelen toch naar het ZZO liggen, was met een klein verlies toch al rekening gehouden. De combinatie van ZZO en 20 graden past nog binnen de eerste cirkel van onderstaand diagram en geeft een verlies van minder dan 5% in de opbrengst.

Er is een een gratis App Solar Consult voor de iPhone en iPad ontwikkeld, die - afhankelijk van de grootte van het dak - de meest optimale opstelling op uw dak berekend met behulp van de meeste type zonnepanelen. Naast de ligging van de rijen en plaatsing van de panelen (liggend of staand) zal de hellingshoek van de panelen worden uitgerekend, zodat ook in de winter de rijen zonnepanelen niet in elkaars schaduw zullen liggen.

12-08-2011: Afgelopen kwartaal geen energiekosten!

Op 12 mei heeft de leverancier nog een paar laatste wijzigingen gedaan aan het warm water systeem. Sindsdien werkt het systeem – ondanks een zomer met weinig zon - helemaal volgens verwachtingen.

Ik verbruikte afgelopen kwartaal maar 35 m3 gas en dat is gemiddeld 0,4 m3 gas per dag (i.p.v. 7 m3). Verder heb ik meer elektriciteit opgeleverd, dan ik verbruikt heb.

In 2009 was mijn maandelijkse voorschot voor energie € 350. Over het afgelopen kwartaal zou ik volgens de meterstanden € 25,82 terug moeten krijgen! Dat zal natuurlijk niet gebeuren, want ik krijg alleen een jaarrekening. Toch heb ik de meterstanden ingevuld in een fictieve rekening over het laatste kwartaal.

13-05-2011: Meterstanden

De laatste twee weken heb ik nog wat metingen gedaan. De meterstand voor dagtarief is 84 kWh teruggelopen. De meter voor nachttarief is 17 kWh opgelopen en dus heb ik in twee weken netto 67 kWh terug geleverd aan de netbeheerder. Ook als ik kijk naar het laatste halfjaar, zijn de elektriciteit cijfers gunstig. Met nog de zomer te gaan ga ik mijn doel om de elektriciteitsrekening te halveren waarschijnlijk wel halen.


Helaas was de leverancier nog niet tevreden met mijn gasmeterstand (en ik dus ook niet). Doordat ik voor hun de eerste was met zo'n ingewikkeld systeem hebben ze vandaag alles gecontroleerd en zijn er weer wat instellingen aangepast.

Daarnaast hadden ze voor mij de volgende tips:

Ze hebben me laten zien hoe ik de maximale aanvoertemperatuur van de CV-ketel tijdens CV-bedrijf kan wijzigen. In het voorjaar moet ik deze voortaan op 40 graden zetten en als in de winter de radiatoren de kamer niet warm genoeg krijgen, dan kan ik die in stelling weer ophogen. Een hogere stand kost namelijk aanzienlijk meer gas.

Verder hebben ze me laten zien hoe ik het glycolcircuit kan ontluchten en eventueel kan bijvullen. Er bleek nogal wat lucht in het circuit te zitten, waardoor de flow niet optimaal was. Ik weet nu hoe ik daar voortaan zelf op kan letten.

De meterstand van vandaag was 17.978 M3 en ik zal deze over een paar maanden opnieuw publiceren.

28-02-2011: Besluit tot verlening en vaststelling subsidie

Ik heb - tegelijk met de ondertekening van de offerte - de leverancier gemachtigd om een subsidieaanvraag in te dienen bij het Agentschap NL. Volgens de leverancier bestond er de mogelijkheid om op de zonneboiler € 1.500 subsidie te ontvangen en deze "Subsidiepot" zou voor 2010 nog niet leeg zijn.

Bij de offerte werd met de subsidieverlening al rekening gehouden en de leverancier bood aan dit kosteloos voor mij te regelen. Ik heb dan toch altijd zoiets van: "Eerst zien en dan geloven!"

Vandaag viel de brief met het besluit van het Agentschap in de brievenbus en daar stond het volgende goede nieuws in:

Hoewel ik er op zich alle vertrouwen in had, moest ik er toch rekening mee houden dat het wellicht niet zou lukken. De leverancier heeft echter zijn belofte waargemaakt en heeft het perfect geregeld. Op de offerte werd dus terecht de subsidie op voorhand al afgetrokken van de eindberekening.

11-2-2011 Meterstanden nog niet representatief

Ons Zonne-Energie Systeem is nu ongeveer 100 dagen operationeel en familie, vrienden en kennissen vragen mij nu geregeld wat ik al bespaard heb. Helaas geven de huidige meterstanden nog geen representatief beeld van de besparing per jaar. Het is een strenge winter en de zon heeft sinds eind oktober 2010 nog niet veel geschenen!

De zonnepanelen zouden een opbrengst van 4500 kWh per jaar moeten geven, maar doordat het winter is, kan ik nog geen betrouwbare voorspelling geven van de besparing per jaar. Hieronder zijn de gegevens en daar wordt ik nog niet echt blij van:


Helaas waren er ook nog wat technische verbeteringen nodig aan het warm water systeem. Ik heb dan ook nogal een ingewikkeld systeem en volgens de leverancier in Nederland uniek. Eigenlijk mag je dan ook niet verwachten dat het in één keer goed werkt. Het gevolg is wel dat de meterstanden van dit systeem nog niet representatief waren.

Gelukkig was de service van de leverancier uitstekend en hebben ze gratis een aantal technische verbeteringen uitgevoerd. De meterstand van vandaag was 17.488 M3 en ik zal deze over een paar maanden opnieuw publiceren.

Laat die zomer nu maar komen!

1-11-2010 Up and running

Na een maand testen en verbeteren is nu ons zonne-energie systeem helemaal naar onze persoonlijke situatie geoptimaliseerd. De leverancier was bijzonder meedenkend en innovatief en geven aan dat het inmiddels een uniek systeem in heel Nederland is geworden. Alles is gedaan om een zo hoog mogelijk rendement te realiseren en ons onafhankelijk te maken van de energieleverancier.

Ik zelf heb gisteren nog twee te hoge bomen gesnoeid, dus de zonnepanelen hebben geen schaduw meer. De zonnecollectoren zijn nu gevuld met glycol, dus in het geval van sneeuw en vorst zal het systeem op het dak niet bevriezen. Ook in de CV-Haard is nu meerdere keren gestookt en warmt het systeem de buffervaten prima op. Vanaf 1 november 2010 zal ik de meterstanden bijhouden en publiceren.

15-10-2010 Kraanwater circuit optimaliseren

Het systeem draait nu een paar weken, maar voor een optimaal rendement wilde ik samen met de leverancier nog een aantal zaken aanpassen.

Wij gebruiken de vaatwasser altijd op 60° en daarom willen we het water in de keuken instellen op deze temperatuur. Een legionellafilter is dus hier niet nodig en kan worden overgeslagen. De vaatwasser zal voortaan met warm water worden gevuld (hotfill) en na een paar keer testen blijkt dit ongeveer 25% minder stroom te kosten (gemeten met een opbrengstmeter).

In de badkamers willen we in principe water van 40° en daarom wordt het water na de boiler door een legionellafilter gevoerd. We willen het filter indien nodig wel kunnen overslaan. Als we namelijk het bad alleen maar kunnen vullen of bijvullen met water van 40°, dan voorzien wij een te koud resultaat. Het filter werd al automatisch overgeslagen bij een hogere temperatuur dan 60° van het kraanwater in de boiler (filter is dan niet nodig), maar dat kan straks dus ook handmatig met een knop in de huiskamer.

Wij wassen altijd met de wasmachine op 30° en dus is voor de wasmachine een mengventiel geplaatst die het kraanwater tot maximaal 30° mengt (hotfill). Warmer wordt door de fabrikant afgeraden i.v.m. mogelijke storingen.

1-10-2010 Werking CV-Open haard

Deze week is de oude open haard uit de huiskamer gesloopt. De nieuwe haard was al eerder bezorgd en kon nu worden geplaatst. Onder de haard werden gaten in de grond geboord richting onze kruipruimte en vervolgens naar de kelder. Hierdoor moesten de buizen voor het watercircuit worden geïnstalleerd. De nieuwe haard was een stuk hoger, breder, maar ook dieper.

Het hogere deel is vanwege het watersysteem boven de haard, dat door het vuur verwarmd zal worden. Na installatie zag je hier niks meer van, want dit deel is weggewerkt in de schouw. De schouw moest wel worden vergroot in breedte en diepte, dus er is een muurtje zowel naast als voor de schouw geplaatst. Alles is netjes gestuukt en we hebben het zelf even geschilderd. Wij hebben er voor gekozen om de deur van de haard gelijk te laten lopen met de voorkant van de muur. Dit was niet echt noodzakelijk, maar is een kwestie van smaak.

De haard geeft 4 kW aan stralingswarmte en geeft 18 kW aan het watersysteem dat een open verbinding heeft met de Centrale Verwarming (CV). Het systeem is nu zo afgesteld dat eerst alleen 80 liter water in het haard circuit zelf wordt rond gepompt om opgewarmd te worden.

D.m.v een sensor zal bij een temperatuur hoger dan 65° het water in het Haard-Circuit worden gekoeld door het retourwater van de CV. Doordat het retourwater hierdoor wordt weggezogen uit het CV-Circuit zal het door hout gestookt verwarmd water vanzelf door de radiatoren gaan circuleren. Zolang mijn kamerthermostaat aangeeft dat mijn huiskamer niet op de juiste temperatuur is, blijft de CV-Ketel het verwarmde water richting de radiatoren doorgeven.

Al het andere door hout gestookt verwarmd water gaat door een spiraal in de boiler met 300 liter kraanwater. Het kraanwater zal dus ook door de haard worden opgewarmd en vervolgens stroomt het water midden in het grote CV-buffervat van 500 liter. Onderaan het buffervat wordt het water afgetapt en zal het richting de haard gaan om vervolgens weer te worden opgewarmd. D.m.v. sensoren kan ik de temperatuur raadplegen van de buffervaten om het resultaat te zien van het stoken van hout.

De verwachting is dat we naast de zomer ook in de lente en herfst mijn zonnecollectoren de buffervaten wel warm genoeg zullen krijgen, maar dat we in de winter d.m.v. de CV-Haard ook onafhankelijk kunnen zijn van het gas van de energieleverancier. Uiteraard zal altijd automatisch de CV-ketel op gas als naverwarming worden gebruikt, voor het geval we even geen tijd hebben om te stoken.

10-9-2010 Plaatsing 18 zonnepanelen

Vandaag stond een team van 5 personen voor de deur om 18 zonnepanelen van 280 Watt per stuk voor de 5 zonnecollectoren te plaatsen. Ook werd de omvormer in de meterkast opgehangen. De panelen en standaarden waren al een paar dagen van te voren bezorgd en ze konden gelijk aan de slag. In de loop van de middag was het klaar en is ook de elektricien langs geweest. Hij heeft een extra groep aan mijn meterkast toegevoegd en we konden gaan proefdraaien. Komend weekend zal ik natuurlijk de meterstanden monitoren.

5-9-2010 Werking Zonnecollector:

De zonnecollector bestaat uit vacuüm buizen en werkt op basis van de volgende vijf fysicawetten:
1. hoge warmteabsorptie van een zwart vlak;
2. wanneer een metalen voorwerp een tijd in de zon ligt, wordt het warm;
3. isolerend vermogen van het vacuüm (zoals een thermoskan);
4. warmtetransport door alcohol te verdampen en te condenseren (condensor);
5. verhoogd kookpunt van een gas onder druk (zoals een snelkookpan).

De werking is als volgt:
- het zonlicht valt op de buis van dubbelwandig glas;
- het licht gaat door een eerste glaslaag die doorschijnend is;
- het licht wordt geabsorbeerd door een tweede laag glas, die bedekt is met een zwarte warmteabsorberende coating;
- de warmte kan niet meer naar buiten door de isolerende vacuümlaag tussen de twee glazen wanden (thermosprincipe);
- de warmte wordt binnen in de Heat Pipe (koperen buis) afgegeven aan alcohol, die reeds kookt bij 25°C (hoe warmer, hoe hoger de druk, hoe hoger het kookpunt);
- verdampt alcohol stijgt en als het boven in de schuinstaande Heat Pipe komt, geeft het zijn warmte af aan een koperen reservoir, condenseert en druppelt naar beneden, waardoor de cyclus opnieuw kan beginnen;
- ook de warmte van de Heat Pipe zelf wordt naar boven geleid en geeft ook zijn warmte af aan het koperen reservoir. Dit reservoir kan een temperatuur 250°C bereiken;
- het koperen reservoir geeft zijn warmte af aan het water of aan een antivriesmiddel (glycol), maar komt er niet mee in contact.
- het opgewarmde glycol wordt bovenlangs de zonnecollector door geïsoleerde buizen gepompt naar de buffervaten;
- het glycol geeft via een spiraal in een buffervat zijn warmte af aan kraanwater en/of CV-water.

In vergelijking met andere manieren om dit te bewerkstelligen, zoals een massieve geleider of een leiding met stromend water hebben de vacuümbuizen de volgende voordelen:
- dankzij de dubbelwandige vacuümbuizen is door het thermosprincipe en de coating de absorptie (=warmteopname) maximaal en de emissie (= verlies naar de omgeving) minimaal, hetgeen leidt tot een bijzonder hoge temperatuur;
- dankzij de ronde buizen wordt zowel direct als diffuus zonlicht (op 60% van alle dagen per jaar in Nederland) - zelfs bij ongunstige oriëntatie – optimaal geabsorbeerd;
- de ingestraalde warmte van een groot oppervlak wordt door de Heat Pipe geconcentreerd naar een klein oppervlak (boven in de buis) waar deze geaccumuleerde warmte kan worden overgedragen aan het te verwarmen water of glycol;
- een Heat Pipe heeft een hele lage soortelijke warmte, doordat deze voornamelijk gevuld is met alcoholdamp. Slechts een fractie van zijn volume is gevuld met vloeibare alcohol;
- een Heat Pipe heeft een veel grotere warmtetransportcapaciteit dan massief koper of een leiding met water. Dit komt doordat alle vacuümbuizen parallel gebruikt kunnen worden.

1-9-2010 Proefdraaien met zon verwarmd water

Gisterenavond voor het eerst gedoucht met door de zon verwarmd water. We zijn gaan proefdraaien en ik heb twee dagen zowel 's morgens 7:00 uur als 's avonds om 19:00 uur de temperatuur van 5 sensoren gemeten.

Wat me opvalt is dat de temperatuur van zowel de zonnecollectoren als het kraanwater zo makkelijk 60 graden worden:

Eind volgende week komen de 18 zonnepanelen en daarna gaan ze ook de CV Open Haard plaatsen.

30-8-2010 Plaatsing 5 zonnecollectoren en 2 buffervaten

Een week geleden zijn de vijf zonnecollectoren en twee buffervaten bezorgd. Hoewel ik in eerste instantie vier collectoren had besteld, heb ik alsnog een extra zonnecollector er bij laten plaatsen. Deze laatste collector zal waarschijnlijk vanaf 17:00 uur in de schaduw staan, maar de rest van de dag toch genoeg warmte opleveren dat het rendabel is. Na 17:00 uur is de zon toch veel minder sterk (zeker in de winter).

Mijn grootste zorg waren de twee buffervaten. Er moesten namelijk een 300 liter Solarboiler (kraanwater) en een 500 liter Buffervat (CV-Water) door een trapgat naar de kelder. Het was echt millimeterwerk, maar ze zijn er toch allebei zonder beschadigingen van de muren of trap in gegaan. Alles staat nu netjes op zijn plaats.

Morgen zullen de zonnecollectoren worden aangesloten op het warm water systeem en de buffervaten gaan opwarmen. We gaan komende week eerst proefdraaien met gewoon water. Glycol (antivries) is nog niet nodig, want voorlopig gaat 't op het dak toch nog niet vriezen.

18-8-2010 Ook een CV Haard besteld

De installateur is 16 augustus thuis bij ons langs gekomen om alles op te meten en hij heeft tevens onze huidige open haard onderzocht. We hadden de wens om met een nieuwe open haard onze CV verwarming extra op te kunnen warmen. Naast de gezelligheid van een open haard met zichtbare vlam is deze ook veiliger dan onze huidige open haard, omdat het geen open vuur is.

Wij wilde een inbouwmodel waarbij het water circuleert rond de haard en het water dus direct opwarmt. De haard die wij wilde zou minimaal 18 kW aan het buffervat en 4 kW aan stralingswarmte in de huiskamer moeten kunnen opleveren. Als we voldoende hout zouden stoken zou dit nog eens een extra bezuiniging van 30% tot 40% kunnen opleveren op onze gasrekening.

Wij hadden deze wens wel al een keer bij de leverancier uitgesproken, maar hadden al begrepen dat het niet zou passen. De nieuwe haard is 55 cm diep en ons huidige haard is maar 40 cm diep. De installateur kwam echter met allerlei innovatieve ideeën, waarvan het beste idee een voorzetmuurtje van 15 cm voor de huidige haard was. Hij heeft voor ons een extra prijsopgaaf gemaakt voor een compleet en afgewerkte installatie (inclusief metsel- en stukadoorswerk).

Indien het klopt dat ik op mijn gasrekening 30% bespaar, dan heb ik de kachel binnen 7 jaar terugverdiend en daarnaast is het veiliger.

16-8-2010 Voorspelling van mijn jaarrekening in 2020

In mijn blog van 27-5-2010 heb ik de gemiddelde prijsstijging per jaar uitgerekend.

Om statistisch uit te rekenen wat mijn energie jaarrekening van 2020 zal worden, heb ik echter geen gebruik gemaakt van gemiddelde cijfers, maar van de exacte tarieven van de afgelopen 10 jaar, zoals gepubliceerd op de site van CBS.

Conclusie: Zonder rekening te houden met vastrecht en verwachte extra prijsstijging vanwege Peakoil, uitputting van de gasvoorraad, enz. zal mijn energierekening statistisch gezien - als ik niet ingrijp - binnen 10 jaar ruim zijn verdubbeld.

12-08-2010 Indeling van de zonnepanelen en zonnecollectoren

Dit is de indeling die de leverancier op ons dak gaat installeren. Helaas lukte het niet om de zonnepanelen exact naar het zuiden te richten.

Voor de zonnecollectoren maakt het niet zoveel uit (zijn ronde buizen), maar voor de zonnepanelen zal het nu 4% minder rendement geven. Helaas kost een diagonale indeling te veel ruimte en achter de schoorsteen is te veel schaduw.

11-08-2010 Warm water systeem

Dit is het warm water systeem dat de leverancier in ons huis gaat installeren.

16 augustus komen ze alles opmeten, zodat ze voldoende materiaal meenemen. 21 augustus gaat de installatie van zonnecollectoren en buffervaten starten. De planning is dat binnen een paar dagen het warm water operationeel is en in oktober de zonnepanelen worden geïnstalleerd.

10-08-2010 Offerte getekend

Vandaag heb ik definitief een keuze gemaakt en heb ik een offerte getekend.
Ik heb nu dan toch gekozen voor het bedrijf dat is gespecialiseerd in zonne-energie systemen met combinaties van zonnepanelen en zonnecollectoren.
Ik denk dat dit systeem mij het hoogste rendement gaat opleveren en heb daarom het volgende besteld:

4 Zonnecollectoren, à 2,1m x 2,1m, 4.4GJ per stuk
4 Standaarden per zonnecollector voor plat dak
1 Buffervat 500 liter met 1 spiraal voor de CV afm.65/85 x 165cm
1 Solarboiler 300 liter met twee spiralen voor heet water, afm. 60cm x 170cm
1 Pakket montagemateriaal, ontluchter, 3-wegklep
1 Uitgebreide besturingunit met belastingafhankelijke pomp
1 Maintenance Reducing System
1 Set met 18 zonnepanelen, opbrengst +/- 4500 kWh/jaar
9 Standaarden Landscape i.p.v. Portrait

Offerte is inclusief:
- Installatiekosten en reiskosten;
- Regelen van extra subsidie van € 1.500 op de zonnecollectoren;
- Wasmachine en mengkraan aansluiten op ca. 30° warm water;
- Vaatwasser en mengkraan aansluiten op ca. 55° warm water;
- Aanbrenging van ventilatie in de meterkast met rooster.

9-08-2010 Financiering uit spaargeld

Als ik spaargeld beschikbaar zou hebben, dan zou ik - in tegenstelling tot mijn blog op 8-8-2010 - de financiering uit spaargeld betalen. Als ik namelijk mijn spaargeld bij de ING SpaarDeposito voor 10 jaar vast zou zetten, dan krijg ik 3,4% per jaar. Dit zou mij per jaar € 817 aan spaarrente opleveren.

Als ik spaargeld investeer in mijn eigen Zonne-Energie Systeem is de verwachting dat mijn energierekening qua kosten zal halveren. Er van uitgaande dat dit lukt, zal mijn jaarrekening van € 4.000 dalen naar € 2.000.
Een winst van € 2.000 op een investering van € 24.000 is 8,3% per jaar!

Welke bank geeft mij deze spaarrente? Het antwoord is geen!

Daarnaast zou ik het geld liever op mijn dak hebben (waarde van huis stijgt), dan dat ik het laat verroesten bij de bank.

Ik heb in deze berekening de jaarlijkse energie prijsstijging nog niet eens meegenomen. De laatste 10 jaar was de stijging 8,4% per jaar. Voor de berekening van dit percentage verwijs ik naar mijn blog van 27-5-2010 en naar de site van Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Zonder prijsstijging is mijn bezuiniging € 2.000 per jaar. Inclusief een prijsstijging van 8,4% zou dat dus € 2.168 zijn. Op een investering van € 24.000 is dat 9% voor het eerste jaar. Vervolgens is dat elk jaar nog hoger aangezien de prijsstijging elk jaar opnieuw plaatsvindt. In 2020 is het rendement 18,7%.

Conclusie 1: Door de besparingen van de eerste jaren uit bovenstaande tabel op te tellen, kan ik - de energie prijsstijging meerekenend - mijn terugverdientijd berekenen. In mijn geval heb ik na 7 jaar € 23.396 bespaard. Mijn investering van € 24.000 is dan dus zo goed als terugverdiend.

Conclusie 2: De minimaal verwachte levensduur van het complete zonne-energie systeem is 25 jaar. Bovenstaande berekening kan ook worden doorgetrokken over deze gehele periode. De besparing in het 25e jaar alleen al is € 15.023. Alle jaren opgeteld heb ik dan over 25 jaar € 168.061 bespaard.

Mmmm, de eerste conclusie is niet onverwacht, maar de tweede conclusie klinkt me wat onwaarschijnlijk in de oren. Ik heb 't een paar keer nagerekend, maar als iemand me kan betrappen op een rekenfout dan graag een mailtje naar Sander.Haanappel@Ziggo.nl

8-08-2010 Financiering uit annuïteitenhypotheek

Een Zonne-Energie systeem kan worden gezien als een verbouwing en het huis zal dan ook in waarde stijgen. Ik kan daarom voor het gehele systeem een extra hypotheek aanvragen. Ik heb gekozen voor een annuïteiten-
hypotheek en aangezien ik bij het afsluiten van mijn huidige hypotheek al rekening had gehouden dat er een extra bedrag moest kunnen worden geleend voor verbouwingen, hoef ik nu geen notariskosten te betalen.

Gemiddeld zal mij dit per maand netto € 229 gaan kosten en dan heb ik het gehele bedrag na 10 jaar afgelost. Dit bedrag zal ik dan ook voortaan afzetten tegenover de opbrengt van het zonne-energie systeem.

De totale rente die ik in 10 jaar voor deze hypotheek betaal is € 3.299. Er van uitgaande dat we het geld zouden hebben, dan zou ik er ook voor kunnen kiezen om het uit spaargeld te financieren. Ik zit bij de ING en met 2,3% spaarrente (Profijtrekening) scheelt dit dan over tien jaar wel € 5.880 aan spaarinkomsten. Veronderstellend dat we vermogensbelasting moeten betalen, dan is dat over 10 jaar € 2.659. Het netto renteverlies door financiering van spaargeld is dus € 3.221

Conclusie is dat als er vermogensbelasting betaalt moet worden, het niet veel uitmaakt of het systeem uit een hypotheek of uit spaargeld wordt gefinancierd (bij een spaarrente van 2,3% is het maar € 79 voordeliger). Bij het ontvangen van een hogere spaarrente (ING SpaarDeposito 10 jaar vast is 3,4%) of als er geen vermogensbelasting betaald hoeft te worden (je zit onder de drempel), dan is financiering uit spaargeld veel onvoordeliger. Het renteverlies is dan € 5.880.

Ik heb mijn berekeningen in MS Excel staan en ik kan het eventueel naar geïnteresseerden mailen, zodat ze het kunnen aanpassen naar hun eigen situatie. Stuur dan even een mailtje naar Sander.Haanappel@Ziggo.nl.

6-08-2010 Maintenance Reducing System

Vandaag heb ik met een leverancier het Maintenance Reducing System op het warmtesysteem besproken. Dit systeem zal eventuele overwarmte in de zomer reduceren. Het systeem zal door middel van een radiator, een driewegklep en een sensor mijn warm water systeem kunnen beveiligen.

Uit ervaringen uit de praktijk adviseerde de leverancier bij installatie van warmte-systemen deze overwarmtebeveiliging. De radiator is niet primair voor de CV bedoeld, maar om de overwarmte weg te werken. Er is nog een ander aspect namelijk de temperatuur van het glycol. Als dit te heet wordt, daalt de levensduur van het glycol en de collectoren en met het Maintenance Reducing System niet.

4-08-2010 Belastingafhankelijke pomp

In combinatie met een uitgebreide besturingsunit levert één leverancier bij de zonnecollectoren een belastingafhankelijke pomp. Dit bespaart weer een behoorlijke portie stroom, want een normale pomp die aan en uit gestuurd wordt, verbruikt al gauw 40 tot 50 Watt per uur. Deze pomp draait afhankelijk van de belasting ook op 10 Watt. Deze geeft ca. 70% besparing.

De belastingafhankelijke pomp heeft nog een eigenschap buiten de stroombesparing. De pomp zorgt voor een hoger rendement t.o.v. vroeger doordat de glycol in de winter langzamer door de collectoren stroomt. De aanwezige warmte wordt dan afgegeven aan minder vloeistof. Hierdoor stijgen de temperatuur en het rendement sterk en dit proces gaat volautomatisch.

1-8-2010 Bezoek leveranciers

Inmiddels zijn de twee leveranciers bij mij thuis langsgekomen. Van beide bedrijven waren het zeer sympathieke personen, was het een informatief gesprek en namen ze de tijd voor mijn specifieke behoeftes.

Het doel is het bedrag op mijn energierekening te halveren en de investering binnen 10 jaar terug te verdienen. Toch is hun advies wel erg verschillend. De eerste leverancier adviseert een combinatie van zonnepanelen voor elektriciteit en zonnecollectoren en twee buffervaten voor de CV en warm water.

De andere leverancier biedt mij dit ook wel aan (zo stond het in mijn behoeftestelling) maar geeft aan dat het terugverdienen van het systeem met de zonnecollectoren en buffervat wellicht niet binnen 10 jaar zal lukken. Mijn gasrekening van € 1.600 is niet extreem hoog en zal hoogstens halveren. Dit levert dan € 800 op, terwijl de investering ongeveer € 10.000 is.

Ik wacht hun definitieve offertes af en dan zal ik moeten beslissen.
Ik weet het nog echt niet...

5-7-2010 Voorselectie leveranciers

Naar aanleiding van alle telefoontjes en mailtjes weet ik nu beter wat ik zelf wil. De tot nu toe ontvangen offertes waren nogal verschillend doordat ik mijn behoefte heel globaal had weergegeven. Nu weet ik wat ik exact wil en dus heb ik dit ook heel specifiek in een document kunnen zetten.

Van de acht leveranciers heb ik twee leveranciers geselecteerd waarmee ik verder wilde. Deze twee leveranciers gaven mij niet alleen het meest vertrouwen en een goede prijs, maar de kwaliteit van hun aanbieding zag er ook goed uit. Daarnaast zag ook hun offerte er uitstekend uit en er was ruim tijd aan besteed.

Het document met mijn specifieke behoefte heb ik aan mijn aanvraag toegevoegd en opnieuw naar deze twee leveranciers gemaild.

Ik heb hun gevraagd nu een meer gedetailleerde offerte aan te bieden en eventueel bij mij thuis langs te komen.

15-6-2010 Offerteaanvragen

Ik ben vandaag eerst maar eens op internet gaan rondkijken wat er te koop is op het gebied van zonne-energie. Ik was een leek en dus ben ik op allerlei sites alle voordelen en nadelen gaan lezen. Uiteindelijk heb ik acht offerteaanvragen op verschillende sites ingediend en heb allerlei reacties via mail en telefonisch gekregen.

Dit was uiterst interessant, want ik kreeg allerlei informatie die ik nog niet wist. Met name ook over de mogelijkheden van zonnecollectoren om ook mijn CV en warm water via de zon op te warmen. Ook hier kan ik nog € 1.500 subsidie voor aanvragen.

27-5-2010 Stijging Energieprijzen

Vandaag heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de nieuwe cijfers van de energieprijzen gepubliceerd. Aangezien ik mij als doelstelling heb gesteld om mijn investering binnen de komende 10 jaar terug te verdienen, is het logisch om de prijsstijging van de afgelopen 10 jaar te onderzoeken.

Op de site van CBS staan vier tarieven per 1000m3 weergegeven afhankelijk van het gebruik. Ik heb deze vier tarieven gemiddeld. Zo was in 2000 het gemiddelde tarief € 264. In 2010 was het gemiddelde tarief € 528. Elk jaar is de prijs van gas gemiddeld 8% omhoog gegaan.

Ook van elektriciteit heb ik de vier meest voorkomende tarieven per 1000kWh opgevraagd en gemiddeld. Zo was in 2000 het gemiddelde tarief € 123. In 2010 was het gemiddelde tarief per 1000 kWh € 265. Elk jaar is dus de prijs van elektriciteit gemiddeld 8,7% omhoog gegaan.

Door deze twee getallen te middelen is de energierekening dus met 8,4% gemiddeld per jaar gestegen.

Op deze manier heb ik ook nog even gekeken naar de energiebelasting. Deze is elk jaar gemiddeld 5,6% gestegen.

Ik wist niet dat het zo ernstig was en aangezien voorzien wordt dat het nog meer zal stijgen, is er des te meer reden om zo snel mogelijk over te stappen naar een alternatieve energievoorziening.